Rusiya Prezidenti Vladimir Putin idarə etdiyi ölkəni Sovet İttifaqının dağılmasından sonra itirdiyi imperiya əzəmətinə qaytarmağa çalışır. O, sovet sələflərinə, xüsusən də ona böyük miqdarda hərbi texnika miras qoyduqlarına görə təşəkkür edə bilər. Minlərlə köhnə tank və zirehli texnika sayəsində Putin üç ildir Ukraynada müharibəni davam etdirir. “The Economist” yazır ki, Putinin ordusu verdiyi itkilərlə, hətta nəhəng SSRİ ehtiyatları gələn ilin əvvəlində tükənə bilər.
SSRİ-də bütün NATO ölkələrinin tanklarını birləşdirsən, daha çox tank var idi. Və ümumiyyətlə, dünyanın bütün ölkələrindən daha çox zirehli texnika mövcud idi.
Stokholm Şərqi Avropa Araşdırmaları Mərkəzinin analitiki Aleksandr Qolts qeyd edir: “Siyasi Büro başa düşürdü ki, Qərb silahları daha effektivdir, ona görə də müharibə vəziyyətində onları saymırdılar. Keyfiyyətə görə aşağı idi, amma kəmiyyətə görə çox idi. Putin də analoji yanaşmadan istifadə edir”.
Ukrayna münaqişəsi zamanı texnika itkilərini qeyd edən “Oryx” saytının iyulun 17-nə olan məlumatına görə, Rusiya ordusu artıq 16 min 906 ədəd, o cümlədən 3 min 235 tank (müharibənin əvvəlində hərəkətdə olandan çox), 1 464 zirehli texnika itirib. Personal daşıyıcıları, 4288 piyada döyüş maşını və s. Sənədsiz itkiləri nəzərə alsaq, zərər daha çox ola bilər.
Ötən ilin dekabr ayında Rusiyanın o vaxtkı müdafiə naziri Sergey Şoyqu 2023-cü ildə ordunun 1530 tank alacağı ilə öyünmüşdü. O, sadəcə qeyd etməyib ki, onların demək olar ki, 85 faizi Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutu, IISS-in məlumatına görə anbardan götürülmüş köhnə texnikadır: əsasən T-72 tankları, həm də İkinci Dünya müharibəsindən sonra istehsal olunan T-62-lər. Onlar Ukrayna ilə döyüşə atıldı və yüzlərlə insan Ukrayna tarlalarında yandırıldı – pilotsuz təyyarələr, HIMARS raketləri, özüyeriyən haubitsalardan və ya portativ qumbaraatanlardan mərmilərlə vuruldu. Təkcə müxtəlif modellərin T-72-ləri məhv edildi. “Oryx”ə görə, 1515 ədədi.
Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutunun (RUSI) mütəxəssisləri də qeyd edirlər ki, bu il Rusiyanın təxminən 1500 tank və 3000 digər zirehli texnika istehsal edəcəyi gözlənilir, lakin onların 85 faizi yenilənib və ehtiyata çevrilib.
Ekspertlərin fikrincə, Rusiyanın ən böyük problemi istənilən böyük hücum üçün vacib olan tanklar və piyada döyüş maşınlarıdır. IISS-in analitiki Mixael Qjerstad “The Economist”ə bildirib ki, fevral ayına kimi Rusiyanın ehtiyatında 3200-ə yaxın tank olmasına baxmayaraq, onların 70 faizə qədəri “müharibə başlayandan bəri bir qarış belə yerindən tərpənməyib”. Onun sözlərinə görə, 1990-cı illərin əvvəllərindən T-72-nin əhəmiyyətli bir hissəsi (Rusiya bu tankların əksəriyyətinə malikdir). açıq havada saxlanılıblar. Ona görə də çox pis vəziyyətdə olduqları görünür.
Qoltsun və Tafts Universitetinin Fletçer Hüquq və Diplomatiya Məktəbinin və Avropa Siyasətinin Təhlili Mərkəzinin əməkdaşı, rusiyalı hərbi ekspert Pavel Luzinin fikrincə, hazırkı döyüş itkiləri nisbətində ehtiyatda olan tankları və piyada döyüş maşınlarını yeniləmək imkanı var. Amma təxminən bir il sonra – 2025-ci ilin ikinci yarısına qədər tükənəcək.
Luzinin sözlərinə gör, ordudakı boşluqları yeni texnika ilə əvəz etmək olmaz: “Rusiya ildə cəmi 30 yeni tank istehsal edə bilər. Ukraynalılar 2023-cü ildə T-90M tankını ələ keçirdikdə (müharibəki ən ən müasir, 2020-ci ildə istifadəyə verilən), onun silahının 1992-ci ildə istehsal edildiyi məlum oldu. Sonra ilk T-90 modeli istehsal olunmağa başladı”.
Qjerstad hesab edir ki, ildə 28-dən çox yeni T-90M istehsal xəttindən çıxa bilməz.
Müharibə başlayandan bəri Putinin bir neçə dəfə dünyanın ən yaxşısı adlandırdığı 175 T-90M tankı cəbhəyə göndərilib. “Oryx” onların demək olar ki, 60 faizinin itkisini qeyd edir.
Yeni tankların və köhnə tankların, piyada döyüş maşınlarının istehsalı və modernləşdirilməsi komponentlərin çatışmazlığı ilə çətinləşir. Luzin qeyd edir ki, 2025-ci ildə istifadə üçün nəzərdə tutulan ehtiyatlar artıq böyük ölçüdə istifadə olunub və bir çox kritik komponentlər və ehtiyat hissələri əvvəllər Avropadan gətirilib: “Bəzən alternativlər tapıla bilər, lakin adətən onlar keyfiyyətsiz olurlar. Məsələn, Fransız “Thales”dən olan istilik görüntüləyiciləri Çin və Belarus istehsalı ilə əvəz olundu. Amma az effekt verdi, adekvat olmadı”.
Bundan əlavə, köhnə sovet istehsal zəncirləri artıq mövcud deyil. Əhəmiyyətli hərbi istehsal mərkəzləri Gürcüstan, ADR və Ukrayna idi. T-72 üçün qüllələrin əsas istehsalı Xarkovda idi. Luzin əlavə edir ki, hərbi-sənaye kompleksində işçilərin sayı SSRİ dövründən bəri 10 milyondan 2 milyona qədər azalıb, avtomatlaşdırma səbəbindən müvafiq dəyişdirmə baş verməyib.
Rusiya ordusunun atəş gücündə üstünlüyünə çox diqqət yetirilir. Bunun mənfi tərəfi artilleriya lülələrinin tez aşınmasıdır. Rusiyada barel istehsalı üçün lazım olan fırlanan döymə maşınları olan cəmi iki fabrik var və onların hər biri ildə cəmi 100 ədəd istehsal edə bilir. Halbuki minlərlə lazımdır.
Bu avadanlığı dəyişdirməyin də heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Luzin qeyd edir: “Sovet və postsovet tarixində ölkədə yalnız xaricdən gətirilən avtomobillərdən istifadə olunub”.(Ayna)
